© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: H.W.A. Joosten, 'Vries, Arend de (1882-1959)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn2/vriesa [12-11-2013]

VRIES, Arend de (1882-1959)

Vries, Arend de, voorzitter van de VARA (Hoogeveen 6-11-1882 - Hilversum 21-10-1959). Zoon van Arend de Vries, landbouwer, en Hendrikje Kloeze. Gehuwd op 26-10-1916 met Geesje Hopkes. Uit dit huwelijk werden 2 zoons geboren.

De Vries volgde de opleiding aan de rijksnormaalschool in zijn geboorteplaats en behaalde in 1901 zijn onderwijzersakte. Hij was werkzaam aan openbare scholen in Gasselternijveen, Nieuw-Amsterdam en van 1914 tot 1930 in Zaandam. Begaan met het trieste lot van de arbeidersbevolking in Drente werd hij in 1911 lid van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP). Als actief, strijdbaar sociaal-democraat werden door hem in deze provincie 19 afdelingen van zijn partij opgericht. Hij was ook redacteur van het gewestelijk orgaan: De Sociaaldemokraat, medewerker aan De Nieuwe Tijd. Volksdagblad voor Twenthe en omstreken en in zijn Zaanse jaren redacteur van Voorpost. Arbeidersweekblad voor de Zaan en omstreken. Hij bekleedde bovendien verschillende bestuursfuncties in de partij: van 1914 tot 1930 voorzitter van de afdeling Zaandam van de SDAP, terwijl hij daarnaast in de onderwijswereld bestuurstaken op zich nam, o.a. als voorzitter van de plaatselijke afdeling van de Bond van Nederlandsche Onderwijzers en lid van de Commissie voor Toezicht op het LO. Inmiddels werd hij ook gekozen tot lid van de Provinciale Staten van Noord-Holland; hij zou dit tot aan de Duitse bezetting van Nederland blijven.

Als propagandist voor het democratisch-socialisme beschikte De Vries niet enkel over een goede pen maar ook over een indringende welsprekendheid. Naast de lotsverbetering van de arbeiders lag ook hun geestelijke en culturele ontwikkeling hem na aan het hart. Op grond van zijn kwaliteiten benoemde de Vereenigingsraad van de socialistische Vereeniging van Arbeiders Radio Amateurs (VARA) hem op 16 maart 1930 tot bezoldigd voorzitter van die omroep. Door het ministeriële zendtijdbesluit van 15 mei 1930 werd de VARA als representant van het socialistische volksdeel gelijkgerechtigd met de andere omroeporganisaties, de AVRO, de NCRV en de KRO. Voor De Vries was de radio een bij uitstek geschikt middel om de beginselen van de moderne arbeidersbeweging in Nederland te verbreiden en de arbeidersklasse cultureel op te voeden en politiek bewust te maken. Als voorzitter van de VARA en hoofdredacteur van het programmablad De Radiogids droeg hij de beginselen uit van wat hij noemde 'De omroep van het Vrije Woord'. Daarbij kwamen hij en zijn bestuur herhaaldelijk in botsing met de Radio Omroep Controle Commissie, die namens de overheid een preventieve censuur uitoefende op de programma's t.a.v. de openbare orde, de goede zeden en de veiligheid van de staat. Zij vond dat de VARA regelmatig de voorschriften overtrad. Dit leidde herhaaldelijk tot berispingen, verboden en zelfs enkele malen tot het afbreken van programma's. In weerwil van de economische crisis, die vooral de arbeidersklasse trof, waaruit de VARA haar leden rekruteerde en waarvan deze omroepvereniging als gevolg van het ontbreken van een verplichte omroepbijdrage financieel afhankelijk was, wist De Vries met zijn bestuur de omroep door de materiële moeilijkheden heen te loodsen. Het ledental groeide gestadig. Hij was altijd bereid om, waar het mogelijk was, samen te werken in het overlegorgaan: het comité van omroepverenigingen en sinds 1931 in het Centraal Bureau voor de Omroep. De Vries genoot grote achting bij zijn partijgenoten om zijn idealisme, zijn strijdbaarheid en zijn kameraadschap; zijn collega's van de andere omroepen respecteerden hem om de oprechtheid waarmee hij zijn beginselen verdedigde.

De bezetting van ons land in 1940 stelde hem voor het dilemma: het omroepwerk staken of ermee doorgaan. Dit werd urgent toen in juli 1940 de NSB'er mr. M.M. Rost van Tonningen door de Duitsers was benoemd tot Kommissar für die Marxistischen Parteien. Koos Vorrink, voorzitter van de SDAP, was met andere leidende figuren in socialistische kring van oordeel dat samenwerking met de vijand onmogelijk was en dat ook de VARA haar arbeid moest staken, een opvatting die ook door enkele omroepbestuurders werd gedeeld. Zij traden af. De Vries was echter met omroepsecretaris A. Pleysier van mening dat doorgaan gewenst was zolang dit mogelijk was. Ophouden, zo meenden zij, zou betekenen dat alles wat zo moeizaam was opgebouwd voorgoed te niet gedaan zou worden. In de radiotoespraak van 24 juli, geschreven door Pleysier, verklaarde De Vries dat de VARA van toen af een eigen sociaal-economisch programma wilde ontwikkelen, los van elke partij of beweging. Dit werd door Vorrink gekwalificeerd als 'verraad'. Toch heeft de toenmalige VARA-leiding, al was zij gebonden door allerlei beperkende voorschriften, principieel geweigerd om propaganda te maken voor het nationaal-socialisme. Negen maanden na het begin van de bezetting, op 12 maart 1941, moest de VARA te zamen met de andere omroeporganisaties plaats maken voor de staatsomroep 'De Rijksradio-omroep De Nederlandsche Omroep' onder nationaal-socialistische leiding. Hij heeft in die staatsomroep geen enkele functie vervuld en onderhield er ook geen relatie mee. De beslissing van Arend de Vries om het bestaan van de VARA zo lang mogelijk te handhaven werd hem door verscheidene geestverwanten als een ernstige beleidsfout aangerekend. Zijn houding tijdens de bezetting bewees echter dat hij zijn socialistische overtuiging niet had gewijzigd.

Om na de oorlog de wederopbouw van de VARA niet te belemmeren en haar niet te belasten met zijn gemaakte beleidsfout, trad De Vries, die in 1945 nog formeel voorzitter was, af. In goed overleg ging hij op 63-jarige leeftijd met pensioen. Zijn beslissing in 1940 is hem niet als een blijvend verwijt nagedragen. Hij bleef een gerespecteerd man. Na zijn pensionering heeft hij zich nog verdienstelijk gemaakt als adviseur op het gebied van onderwijs en als medewerker aan diverse humanistische organisaties.

P: Behalve publikaties in de reeds genoemde periodieken ook artikelen in De Radiogids. Officieel weekblad der VARA van 1930-1940.

L: G.P. Bakker, De Radio-TV gids 30 (1959) 10 (1 november) 3; J.W. Lebon, Herdenkingsspeech bij het overlijden van Arend de Vries op 21 oktober 1959. Tekstarchief VARA in Hilversum nr. 2479; M. Sluyser, Een klein mannetje met een klein potloodje. Impressies van 40 jaar VARA (Amsterdam, 1965) 100-101; L. de Jong, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog (Den Haag, 1972) IV, passim; Dick Verkijk, Radio Hilversum 1940-1945 (Amsterdam, 1974) passim; H. van den Heuvel, Nationaal of verzuild (Baarn, 1976) passim; G.P. Bakker, Het hellende vlak. Radio-omroep in nazi-greep (Alphen aan den Rijn [etc.], 1981) passim.

I: Persoonlijkheden in het Koninkrijk der Nederlanden in woord en beeld. Onder hoofdred. van H.P. van den Aardweg (Amsterdam 1938) 1573.

H.W.A. Joosten

Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).

Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 2 (Den Haag 1985)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013