Goude, Sophie van der (ca. 1265-vóór 1309)

© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Marijke Carasso-Kok, Goude, Sophie van der, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Goude [13/01/2014] 

GOUDE, Sophie van der (geb. Gouda? ca. 1265?- gest. vóór 1309), erfdochter en stadsvrouwe van Gouda. Ze trouwde voor of in 1282 met Jan van Renesse (gest. 1304). Uit dit huwelijk werd ten minste 1 dochter geboren.

Sophie van der Goude dankt haar bescheiden plaats in de geschiedenis aan de omstandigheid dat zij erfdochter was van bezittingen in het grensgebied tussen het Sticht Utrecht en het graafschap Holland in een tijd dat de grenzen tussen beide vorstendommen nog allerminst vastlagen en bisschop en graaf beiden hun invloedssfeer trachtten uit te breiden. Haar naam komt slechts voor in enkele oorkonden uit de jaren 1282-1296 en in een pauselijke bul uit 1285. In verhalende bronnen wordt zij niet genoemd.   

De geboortedatum van Sophie van der Goude is onbekend. We weten zelfs niet met zekerheid wie haar ouders waren. Voor het vaderschap komt een Dirk van der Goude het meest in aanmerking, die tussen 1243 en 1260 driemaal in de bronnen voorkomt. De familie Van der Goude bezat waarschijnlijk een versterkte plaats vanwaaruit de monding van de Gouwe beheerst kon worden. Bij de huidige Molenwerf in Gouda wordt een motte vermoed, een vroeg type kasteel, rond en hooggelegen.

Op jonge leeftijd moet Sophie haar ouders verloren hebben, want zij werd opgevoed door Nicolaas van Cats (gest. 1283), een Zeeuws edelman aan wie Jacob van Maerlant in 1270 zijn Der naturen bloeme opdroeg. Cats was sinds de jaren 1270 vertrouweling van graaf Floris V. In die tijd wist de Hollandse graaf definitief zeggenschap te krijgen over de veenontginningen langs de Gouwe. Als erfdochter was Sophies positie daarin niet onbelangrijk. In 1272 verleende Floris V de burgers van Gouda tolvrijheid en stedelijke rechten. Tegelijk gaf hij de stadsvrijheid in leen aan Nicolaas van Cats, waarmee de stad definitief Hollands werd. Kennelijk dankte Cats dit leen aan het feit dat hij optrad als opvoeder van Sophie, want in 1282 werd Sophie als rechthebbende op de stadsvrijheid van Gouda beschouwd. Het was de bedoeling dat zij zou huwen met een van de twee zonen van Cats, Jan of Nicolaas jr., maar het liep anders: Jan overleed voortijdig en Nicolaas trouwde met een andere vrouw. Sophie huwde vóór of in 1282 Jan van Renesse. In 1285 vroegen en kregen de echtelieden van de paus bekrachtiging van hun huwelijk, kennelijk omdat er bezwaar tegen was aangetekend vanwege verwantschap van Jan van Renesse aan Nicolaas van Cats jr. Sophie en Jan kregen geen zonen. Slechts een dochter is bekend: Margriet.

Sophie en Jan maakten veel machtswisselingen mee aan het grafelijke hof. Nadat Jan in ongenade was gevallen, sloot hij zich aan bij de Vlamingen. Hij streed in de Gulden Sporenslag van 1302, maar toen de Vlamingen in 1304 door het Hollandse leger verslagen werden, verdronk hij op de terugtocht, bij het oversteken van de Lek. Door de ontrouw van Jan van Renesse vervielen de lenen van het geslacht Van der Goude aan de graaf van Holland.

Sophie moet vóór 1306 zijn overleden, want in dat jaar trad dochter Margriet in een van haar  rechten.