© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Hertgers, Berendina, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Hertgers [13/01/2014]
HERTGERS, Berendina (geb. Oele, Twente 1724 – gest. na 21-12-1748), melkmeid, ter dood veroordeeld voor kindermoord. Dochter van Jan Hertgers en Gerritje van de Brasse. Een huwelijk van Berendina Hertgers is niet bekend.
Berendina Hertgers, geboren bij Erve Vörgers in de Twentse buurschap Oele, had in ieder geval één zuster. Vanaf haar dertiende werkte ze als melkmeid en huishulp bij verschillende boeren. Rond 1744 kwam ze terecht bij het echtpaar Zijthoff in de buurschap Weddehoen. Dit echtpaar zou later verklaren dat Berendina een wild leven leidde en naar feesten met ‘Hannoverse soldaten’ ging. Rond de jaarwisseling van 1747/48 moet zij zwanger zijn geraakt. In latere verklaringen wees ze de soldaat Christoffer Jordaan aan als de vader, die vervolgens zijn trouwbelofte niet wilde nakomen. In mei kwam Berendina te werken bij het echtpaar Rekers in Boekelo. Tegenover iedereen, ook haar moeder en haar zuster, ontkende ze dat ze zwanger was.
In de nacht van 5 op 6 oktober 1748 bracht Berendina Hertgers in het geheim en zonder iemands hulp een kind ter wereld. Onduidelijk is of het voor, tijdens of na de bevalling gestorven is. Twee dagen wist ze het dode kindje te verbergen, tot haar werkgeefster het ontdekte. Op 9 oktober werd Berendina op het stadhuis van Enschede ondervraagd. Een medisch rapport bracht geen uitsluitsel over het tijdstip van overlijden, maar vermeldde wel dat het kind een ingedrukte schedel had. Wellicht het gevolg van haar eigenhandige verlossing, meenden de medici.
Berendina Hertgers werd opgesloten in een cel onder het stadhuis van Oldenzaal. Vijf verhoren lang hield ze vol dat het kind dood geboren was. Toen echter tortuur dreigde, legde ze een bekentenis af: ze had het kind gedood omdat ze ‘zich schaamde voor de mensen’ (Schlüter, 121). Ze werd veroordeeld tot de dood aan de wurgpaal. Het vonnis zou op 21 december in het openbaar in Oldenzaal ten uitvoer worden gebracht. In de nacht van 19 op 20 december deden enkele als burgers verklede soldaten vergeefs een poging haar te bevrijden. Zo reed op 21 december een wagen met daarop een geboeide Berendina Hertgers naar de gerichtsplaats. Onderweg echter verschenen er soldaten die de wagen omsingelden, haar begeleiders ontwapenden en Berendina meenamen. Ze dwongen een boer haar met zijn kar naar de Duitse grens te brengen, tegen betaling. Op dezelfde manier werd een paard geregeld voor Berendina, die inmiddels bevrijd was van haar boeien. Het gezelschap reisde richting kasteel De Ravenshorst bij Gronau. Dat was het laatste dat de autoriteiten in Oldenzaal over haar vernamen. Waar Berendina Hertgers is gebleven en wat er van haar is geworden, is niet bekend.
In Twente genoot het verhaal van Berendina nog lang bekendheid door mondelinge overlevering. Op 15 september 2007 kreeg het nieuw leven ingeblazen toen bij RTV Oost de documentaire van Arno Kranenborg zijn première beleefde: ‘De weg naar Berendina Hertgers’.
Archivalia
Zie Schlüter (1994).
Literatuur
- H. Boom, Mijne reis-portefeuille of Omzwervingen door Overijssel, in het najaar 1846 (Zwolle 1847) 154-156.
- J.G. Geerdink, Kroniek van De Lutte (800-1875) (Oldenzaal 1945) 91.
- Dick Schlüter, Met den koorde of door het zwaard. Criminele rechtspraak, dood- en lijfstraffen in Twente vanaf de middeleeuwen (Oldenzaal 1994) 116-125, 194-195.
- Rob Kupers, Op weg naar de galg (Enschede 1997) [roman].
- De documentaire van Arno Kranenborg is verkrijgbaar op DVD.
Redactie
Biografienummer in 1001 Vrouwen: 496
laatst gewijzigd: 13/01/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.