© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Barbara Sierman, Rijndorp, Isabella Bernhardina van, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Rijndorp Isabella [13/01/2014]
RIJNDORP, Isabella Bernhardina van (geb. Gent 26-10-1695 – gest. Leiden 29-7-1770), toneelspeelster en schouwburgdirectrice. Dochter van Jacob van Rijndorp (1663-1720), toneelspeler en schouwburgdirecteur, en Anna Catharina de Quintana (1668-1755), toneelspeelster. Isabella van Rijndorp trouwde op 18-4-1718 in Den Haag met François Nivelon (gest. tussen 1741-1747), danser en componist. Uit dit huwelijk werden 3 kinderen geboren, van wie 1 dochter de volwassen leeftijd bereikte.
Isabella, geboren tijdens een tournee van haar vaders troep, was net als haar zusters Maria en Adriana aanvankelijk toneelspeelster bij de ‘Compagnie van de Haagse en Leidse Schouwburgen’, het toneelgezelschap van hun vader. Deze troep bespeelde niet alleen die beide schouwburgen, maar trad ’s zomers, in de kermistijd, ook in andere Hollandse plaatsen op en maakte zelfs enkele tournees in het buitenland.
De man met wie Isabella van Rijndorp trouwde, kwam eveneens uit de toneelwereld. François Nivelon was geboortig uit een acteursfamilie in Parijs (zijn vader was daar een befaamd pantomimespeler) en van beroep danser, componist en musicus. In 1716 was hij bij Jacob van Rijndorp in dienst getreden. Hij componeerde onder meer de dansen bij het toneelstuk Arlequin la toilette (1719) dat op het repertoire van de ‘Compagnie’ stond. Toen Isabella in 1718 met hem trouwde was zij reeds zwanger van hun zoon Jacobus. Het echtpaar verhuisde naar Leiden. Enkele jaren na hun huwelijk moet François zijn vrouw verlaten hebben. In ieder geval trad hij vanaf 1723 op in Parijs en Londen. Isabella bleef achter in Leiden met hun dochter Anna, het enige van hun drie kinderen dat de volwassen leeftijd bereikte. Waarschijnlijk woonde Isabella bij haar moeder, in het huis naast de schouwburg aan de Oude Vest. Onbekend is wanneer Nivelon overleed, maar vanaf 1747 werd Isabella ‘weduwe’ genoemd.
De Leidse schouwburg
Na de dood van haar vader in 1720 ging Isabella waarschijnlijk haar moeder assisteren bij de exploitatie van de Leidse schouwburg. Pas na het overlijden van Anna de Quintana in 1755 ging de gehele exploitatie van de schouwburg over in handen van de inmiddels zestigjarige Isabella. Onder haar directie bood de Leidse schouwburg regelmatig onderdak aan reizende troepen, die net als die van Van Rijndorp in het verleden, niet over een eigen toneeltent beschikten en voor hun optredens de schouwburg huurden. Tegen een bedrag van drie stuivers per bezoeker stelde Isabella de schouwburg beschikbaar en vroeg de benodigde toestemming aan bij het stadsbestuur. Italiaanse, Franse, Vlaamse en Hollandse troepen vertoonden er aan duizenden mensen hun kunsten – in de meest succesvolle jaren kwamen er wel zesduizend toeschouwers naar de ruim 75 voorstellingen die er per jaar werden gegeven. In 1764 vond onder Isabella’s auspiciën een grote verbouwing van de schouwburg plaats. Volgens tijdgenoten was dat ook wel nodig: haar vader had op het standpunt gestaan dat inkomsten beter aan de acteurs dan aan het gebouw besteed konden worden, en kennelijk was dat beleid (te) lang voortgezet. Isabella van Rijndorp heeft tot haar dood de leiding over de Leidse schouwburg gehad. Zij stierf welgesteld in 1770. Haar dochter Anna erfde de schouwburg.
Waardering
Isabella moet een meer dan middelmatige toneelspeelster zijn geweest. Weyerman sprak in 1723 zijn bewondering uit voor haar acteerstijl: ‘Wanneer wij Paulina, verbeeld door Juffrouw Isabella Rijndorp, zien schreien, en de al te voorbarige Polieucte horen bejammeren, vergezelschapt onze Ziel, en onze inwendigste tederheid, de droefheid niet van die bevallige toneelspeelster?’ (Amsterdamschen Hermes) – Paulina is de vrouwelijke hoofdrol in Polyeucte, een treurspel van Pierre Corneille. Echter, in een anoniem, nogal kwaadaardig pamflet van rond 1764 worden Isabella’s acteergaven in twijfel getrokken: zij zou ‘een grote schreeuwster’ zijn geweest (gecit. Hurrelbrinck, 16). Daarentegen sprak nog jaren na haar dood de acteur Marten Corver (1727-1794) van Isabella’s natuurlijke manier van spelen: zij sprak haar rollen in plaats van ze als gebruikelijk te ‘zingen’ in de gedragen trant van het classicistische acteren. ‘De oude Juffrouw Niewellon [: Nivelon] te Leiden’, schreef hij, ‘heeft mij eens de eer aangedaan van een gedeelte van de rol van Kassandra, in Agamemnon, voor mij te reciteren’ en dat deed ‘deze Dame’ in de nieuwe stijl, terwijl zij toch ‘een Actrice van de oude tijd [was]; maar ik heb het zo goed in lange Jaren op ons Toneel niet gehoord’ (Corver, 158). Met andere woorden: volgens Corver was Isabella Nivelon-van Rijndorp haar tijd vooruit.
Naslagwerken
NNBW.
Archivalia
Zie de publicatie van B. Sierman (2004).
Gespeelde rollen
Over Isabella’s rollen is weinig bekend: zij speelde, vóór 1715 al, Andromache in het gelijknamige treurspel van Racine; in 1717 Fausta, de vrouwelijke hoofdrol in Constantinus de Grote (treurspel van Pieter Bernagie, 1684); en Kassandra in Agamemnon (treurspel van Claude Boyer, vert. Frans Rijk, 1684).
Literatuur
- Jacob Campo Weyerman, Den Amsterdamschen Hermes (22-6-1723).
- Schouwburg nieuws, of merkwaardige berichten; wegens den inhoud der fraaiste en deftigste treur- bly- en kluchtspellen, die op den Amsterdamschen Schouwburg gespeeld worden (Amsterdam 1764) 200.
- Marten Corver, Tooneel-aantekeningen vervat in een omstandigen brief, aan den schrijver van het Leven van Jan Punt [...] (Leiden 1786).
- L.H.J. Lamberts Hurrelbrinck, Beknopt overzicht der geschiedenis van het Leidsch tooneel (Leiden 1890).
- E.F. Kossmann, Das niederländische Faustspiel des 17. Jahrhunderts (Den Haag 1910).
- E.F. Kossmann, Nieuwe bijdragen tot de geschiedenis van het Nederlandsche tooneel in de 17e en 18e eeuw (Den Haag 1915).
- Daphne Meijer, Het plezier van de duivel (Amsterdam 1995) [historische roman over Anna Nivellon, de dochter van Isabella van Rijndorp].
- Barbara Sierman, ‘De dames van de “dubble Vreugtkasteelen”. De toneelactiviteiten van de familie Van Rijndorp’, Jaarboek Centraal Bureau voor Genealogie 58 (2004) 105-128.
Auteur: Barbara Sierman
Biografienummer in 1001 Vrouwen: 446
laatst gewijzigd: 13/01/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.