© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Dini M. Helmers, Bilderdijk, Louise Sibilla, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Bilderdijk [02/10/2015]
BILDERDIJK, Louise Sibilla (geb. Den Haag 7-9-1785 – gest. Haarlem 7-8-1832), dichteres, beheerder van de Bilderdijknalatenschap. Dochter van Willem Bilderdijk (1756-1831), jurist, dichter en geleerde, en Catharina Rebecca Woesthoven (1763-1828), dichteres. Louise Sibilla Bilderdijk trouwde op 4-4-1808 in Valkenburg (bij Katwijk) met Wijnand Ehrenfried Burckhardt (1776-1844), arts. Uit dit huwelijk werden 8 kinderen geboren, van wie er 6 de volwassen leeftijd bereikten.
Louise Sibilla Bilderdijk was het eerste kind in het gezin van de dichter Willem Bilderdijk en de dichteres Catharina Rebecca Woesthoven. Zij werd geboren toen haar ouders drie maanden getrouwd waren. Het ontlokte haar vader de dichtregels: ‘’t Is aan geen onkuise lusten/ die uw ouders dartel blusten’ (Dichtwerken 10, 284). Na Louise werden nog een dochter en drie zoons geboren, maar van hen bleef alleen Elius (1791-1813) in leven. Het huwelijk van haar ouders zou in 1802 uitmonden in een echtscheiding. Als oudste en als enige dochter heeft Louise Sibilla hier het meeste last van gehad.
Louises vader ging in 1795 in ballingschap omdat hij weigerde de ambtseed af te leggen tegenover de nieuwe regering en liet zijn gezin met schulden achter. Nog in datzelfde jaar werd Louise, negen jaar oud, in Amsterdam in de kost gedaan bij de zus van haar moeder, de dichteres Maria Petronella Woesthoven, die Louise lesgaf en een schrijfmeester voor haar aanstelde. Louises moeder, die in Den Haag was blijven wonen, zocht haar daar regelmatig op. In het najaar van 1797 verhuisde Louise naar het Duitse Brunswijk, waar haar vader inmiddels woonde. Hij stuurde haar naar een kostschool, eerst in Duitsland – van mei 1800 tot mei 1801 verbleef zij in Celle en Hannover – en daarna in Utrecht. Hij had enige dames aan wie hij lesgaf, bereid gevonden deze dure scholen te bekostigen. Louise kreeg zo uitstekend onderwijs in de moderne talen, geografie en oude geschiedenis, maar ook in borduren en dansen. In april 1801 deed zij in Hannover belijdenis. Louise noemde zich in die tijd ‘Van Teisterbant’. Dit deed zij op last van haar vader, die meende van dit grafelijk geslacht af te stammen.
Huwelijksjaren.
Na korte vrijages met een wijnkoper en een gewezen kapitein in Engelse dienst trouwde Louise Bilderdijk in 1808 met de elf jaar oudere arts Wijnand Ehrenfried Burckhardt. Zij had hem in Katwijk leren kennen: hij was de zwager van Hendrik Willem Tydeman, een vriend van haar vader. Twee maanden na de kennismaking ging het paar in ondertrouw. Louise van Teisterbant, genaamd Bilderdijk, zoals zij zich toen nog noemde, kreeg acht kinderen: Christina Wijnanda (1811-1870), Alius Jan (1813-1814), Johanna Emilia (1814-1872), Alius Isaac (1816-?), Catharina Louise (1818-1818), de tweeling Catharina Louise Elise en Catharina Louise Elise (1822 -?) en Jan Christiaan (1825-?). Alle kinderen werden geboren in Langer-Aar – nu Ter Aar – waar haar man een huisartsenpraktijk had. Het gezin verhuisde enkele malen: in 1828 naar Edam, vlak daarna naar Noordwijk en in 1831 naar Ouddorp (Goeree-Overflakkee). Louise Bilderdijk verhuisde niet mee naar Ouddorp, maar vertrok naar Haarlem om voor haar oude vader te zorgen. Tot een formele echtscheiding is het nooit gekomen.
Bilderdijk-nalatenschap
Na haar vaders dood in 1831 besteedde Louise Bilderdijk vrijwel al haar tijd aan diens nalatenschap. Zij vroeg een pensioen aan bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en op grond van de verdienste van haar vader stemde de koning daarmee in. Er werd haar voor tien jaar een pensioen van vijfhonderd gulden in het vooruitzicht gesteld. In het beheer van de nalatenschap van haar vader werd ze bijgestaan door Tydeman, zijn executeur-testamentair, en Isaac Da Costa, zijn boedelberedderaar. De enige andere erfgenaam was haar halfbroer Lodewijk Willem (1812-1888), want haar stiefmoeder was in 1830 overleden. Een belangrijk deel van de nalatenschap bestond uit brieven. Louise Bilderdijk had in 1828 reeds de brieven van haar vader aan haar moeder geërfd, daar kwamen nu haar eigen brieven bij (57 in totaal, inclusief die van haar vader aan haar), alsmede de brieven van haar moeder en haar stiefmoeder aan haar vader. Via Tydeman kwamen de familiebrieven later terecht bij Christina Wijnanda, de oudste dochter van Louise Bilderdijk.
Louise Bilderdijk stierf op 8 augustus 1832 in Haarlem, acht maanden na haar vader, 46 jaar oud, en heeft dus niet lang van haar pensioen genoten. Volgens Tydeman was zij ‘een waardige dochter van haar beide ouderen […] maar zij deelde rijkelijk in de rampen van die beide; en de gevolgen van de verwijdering en scheiding harer ouderen verwoestten haar levensgeluk’ (Tydeman, 1832, 3). Toen Bilderdijk na zijn scheiding de groeten overbracht van zijn (tweede) vrouw had Louise bitter gereageerd: ‘Ik sta verwonderd over de groet van Uw Vrouw! – Dit perst mij gevoelige tranen af: immers, (…) is mijn Vaders vrouw mijne moeder niet!’ (brief 15 juni 1802) De relatie tussen Louise en haar stiefmoeder Katharina Wilhelmina Schweickhardt zou altijd koel blijven.
Vanaf haar kostschooljaren had Louise gedichten en essays geschreven, maar haar oeuvre bleef bescheiden en werd door critici niet hoog gewaardeerd. Niettemin gaf Tydeman na haar dood haar werk uit. Hij was haar geleidelijk als een ‘zuster’ gaan zien van wie hij de ‘heldere, vlugge, aangename, luimige, maar ook fiere en edele geest’ prees (Gedenkzuil, Bijlagen, 4). Bilderdijks biograaf Wap kenschetste haar als een vrouw die meer mannelijke fierheid dan innemende vrouwelijke tederheid bezat. Louise Bilderdijk wordt vooral herinnerd als de dochter van de dichter Willem Bilderdijk, niet als dichteres.
Naslagwerken
Van der Aa; Frederiks/Van den Branden; NNBW.
Archivalia
- Nationaal Archief, Den Haag: DTB Katwijk 1618-1812, toegangsnr. 3.04.10.048.
- Stadsarchief Amsterdam: Notarieel Archief, toegangsnr. 5075, nr. 19596, akte 133.
- Haags Gemeente Archief: DTB, toegangsnr. 20, 112.
- Streekarchief Rijnlands Midden, Alphen a/d Rijn: DTB Ter Aar.
Publicaties
- Een schriftje met gedichten van Louise Bilderdijk wordt bewaard in het Bilderdijk Museum, VU Amsterdam.
- De gedichten van Louise Bilderdijk zijn postuum gepubliceerd. Zie: Voor de vrienden en betrekkingen van wijlen Vrouwe L.S.B. (z.p. 1832), herdrukt als bijlage in: Gedenkzuil voor W. Bilderdijk, H.W. Tydeman ed. (Amsterdam 1833).
Literatuur
- Mr. W. Bilderdijk’s eerste huwelijk naar zijne briefwisseling met vrouw en dochter, 1784-1807, J.C. ten Brummeler Andriesse ed. (Leiden 1873).
- J.J.F. Wap, Bilderdijk: eene bijdrage tot zijn leven en werk (Leiden 1874).
- R.A. Kollewijn, Bilderdijk: zijn leven en zijn werken, 2 delen (Amsterdam 1891).
- M.W.L.S. Bilderdijk, ‘Bilderdijks familie’, in: Seerp Anema e.a. red., Mr. Willem Bilderdijk (Amsterdam 1906) 3-20.
- M.G. Wildeman, ‘Bilderdijk en de genealogie’, in: Seerp Anema e.a. red., Mr. Willem Bilderdijk (Amsterdam 1906) 21-52.
- Roelof Schokker, Bilderdijk en Duitsland (Harlingen 1933).
- Bilderdijk’s briefwisseling, 1772-1794, J. Bosch ed. (Wageningen 1955).
- L.F.W. Adriaenssen, ‘De afstammingswaan en de genealogische poëzie van Willem Bilderdijk’, Jaarboek Centraal Bureau voor Genealogie 41 (1987) 229-258.
- Mr. W. Bilderdijk’s briefwisseling, 1795-1797, J. Bosch, H.W. Groenevelt en M. van Hattum ed. (Utrecht 1988).
- Marita Mathijsen, ‘Literaire subsidies in de negentiende eeuw?’, Nederlandse Letterkunde 1 (1996) 84-101.
- Mr. W. Bilderdijk’s briefwisseling, 1798-1806, Marinus van Hattum ed. (Houten 2007).
- Dini Helmers, ‘Willem Bilderdijk: een idool ontmaskerd als overspeler en vervalser’, in: Joris van Eijnatten, Fred van Lieburg en Hans de Waardt red., Heiligen of helden. Opstellen voor Willem Frijhoff (Amsterdam 2007) 277-289.
- Dini M. Helmers, ‘Catharina Rebecca Woesthoven: een kwaadaardig mens?’, JCW. Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 32 (2009) nr. 1, 16-28.
- Marinus van Hattum, ‘Louise Sibille Burckhardt-Bilderdijk dichteres?’, Nieuw Letterkundig Magazijn 31 (2013) nr.1, 47-52.
- Dini Helmers, Bilderdijks Odilde. Het leven van Catharina Rebecca Woesthoven (Soest 2014) [verschenen na publicatie van dit lemma].
Illustratie
Portret, door onbekende kunstenaar, ca. 1805 (Bilderdijk Museum, Amsterdam / foto Alfred van Weperen).
Auteur: Dini M. Helmers.
Biografienummer in 1001 Vrouwen: 634
laatst gewijzigd: 02/10/2015
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.